Престанокот на работниот однос (договорот за вработување) опфаќа неколку последователни дејствија, како што се: настапувањето на некој од начините, т. е. правните основи за престанок на работниот однос (на пример, исполнување основана причина за откажување на договорот за вработување на работникот), донесувањето одлука за престанок на работниот однос (на пример, одлука за отказ на договорот за вработување) и извршувањето на таа одлука (на пример, истекување на отказниот рок по кој на работникот и фактички му престанува работниот однос кај работодавачот).
Македонското работно законодавство предвидува повеќе различни начини на престанување на важноста на договорот за вработување. Такви се:
Отказот претставува „едностран акт“ на работодавачот или на работникот со кој се откажува договорот за вработување. Договорот за вработување може да го откаже работникот, но и работодавачот. Работникот може да го откаже договорот за вработување ако писмено изјави дека сака да го откаже договорот за вработување. За него (како „послаба“ страна во работниот однос) не се бара образложување на причините поради кои сака да го откаже договорот за вработување. Во трудовото право и во секојдневниот живот, од посебно значење е откажувањето на договорот за вработување од страна на работодавачот и, следствено на тоа, заштитата на работниците од незаконски (неоснован) отказ.
Заштитата на работниците од незаконски отказ зависи од исполнувањето на две клучни претпоставки, а тоа се: постоењето или непостоењето основана причина за отказ на договорот за вработување од страна на работодавачот и исполнување или неисполнување определени претходни дејства. Доколку во конкретен случај не постои основана причина за отказ на договорот и/или не се исполнети задолжителните дејства што му претходат на отказот, тогаш отказот може да биде прогласен за незаконски и да биде поништен. Спротивно, доколку во конкретен случај постои основана причина за отказ на договорот и се исполнети задолжителните дејства што му претходат на отказот, тогаш отказот ќе биде законски и допуштен.
Основани причини за отказ на договорот за вработување
Основани причини за отказ на договорот за вработување се:
Лични причини (кога работникот поради своето однесување, недостиг на знаења или можности или поради неисполнување на посебните услови определени со закон не е способен да ги извршува договорните или други обврски од работниот однос);
Причина на вина (кога работникот ги крши договорните обврски или други обврски од работниот однос) и
Деловни причини (кога ќе престане потребата од вршење одредена работа под условите наведени во договорот за вработување поради економски, организациски, технолошки, структурни или слични причини од страна на работодавачот).
Законот за работните односи ги „дозволува“ основаните причини, но ги „забранува“ неоснованите причини за отказ на договорот за вработување. Неосновани причини за откажување на договорот за вработување се: членство на работникот во синдикат или учество во синдикални активности во согласност со закон и со колективен договор; поднесување тужба или учество во постапка против работодавачот; одобрено отсуство поради болест или повреди, бременост, раѓање и родителство, нега на член на семејството и неплатено родителско отсуство; користење на одобрено отсуство од работа и годишен одмор; отслужување или дослужување воен рок или воена вежба и други случаи на мирување на договорот за вработување утврдени со закон.
Задолжителни дејства што му претходат на отказот
Задолжителни дејства што му претходат на отказот се:
Работникот што смета дека отказот на неговиот договор за вработување е незаконски (недопуштен) има право да поведе постапка за поништување на одлуката за откажување на договорот за вработување и да бара враќање на работното место и/или остварување на правото на надоместок на штета од страна на работодавачот. Ваквата заштита на своите права работникот ја остварува во постапка што опфаќа две инстанци (најпрво пред работодавачот, а потоа и пред надлежниот суд), во согласност со применливите прописи (пред сè, Законот за работните односи и Законот за парнична постапка).
Кампањата работнички права ја реализира
Економско-социјалниот совет co поддршка на Зајакнување на социјалниот дијалог
Проектот го финансира Европската Унија, а го спроведува Меѓународната организација на трудот
Содржината е единствена одговорност на проектот Зајакнување на социјалниот дијалог,
и не ги одразува ставовите на Европската Унија.
Кампањата работнички права ја реализира
Економско-социјалниот совет co поддршка на Зајакнување на социјалниот дијалог
Проектот го финансира Европската Унија, а го спроведува Меѓународната организација на трудот
Содржината е единствена одговорност на проектот Зајакнување на социјалниот дијалог,
и не ги одразува ставовите на Европската Унија.